Pompa Nedir, Ne İşe Yarar, Çeşitleri Nelerdir?

Pompa, sıvıları taşımak için kullanılan mekanik aygıta verilen isimdir. Aynı zamanda tulumba ya da basaç olarak da bilinir. Sıvıların iletiminde kullanılan tulumbalardır. Pompalar tek çeşit ve modelde olmaz. Her biri, iletecekleri sıvılara göre özel malzemeden yapılır. Eğer asit bir madde kullanılacaksa asitlerin iletilmesinde kullanılan pompa ebonit, kurşun, alüminyum, demir gibi dayanıklı malzemelerden yapılır. Asidin cinsine göre pompa materyali de değişiklik gösterir.

İletilecek sıvının çeşidine göre ayrışan pompaların geçmişi çok eski yıllara dayanıyor. Pompanın mucidi, Yunanlı bir matematikçi ve aynı zamanda mucit olan Archimedes, Bundan yıllar önce suyun çıkartılması için spiral bir pompa icat etti ve günümüzde hala Archiemedes vidası olarak kullanılıyor. Archiemedes, kürenin hacmini bulmak için bazı hesaplamalar ve formüller buldu. Bu formüller ve yapılan çalışmalar daha çok sıvıların kaldırma gücünü esas alır. Aslında bu keşif döneminde bir de rivayet vardır. Rivayete göre küvetin içinde yıkanırken, suyun bedenini kaldırdığını fark etmiş ve bu sayede suyun kaldırma gücünü bulmuştur. Bazı kaynaklarda rastlanan ifadelerin ne kadar gerçeği yansıttığı meçhul ancak bilinen şu ki o ya da bu vesile ile yola çıkılan bu “icat” günümüz sanayisinin olmazsa olmazlarından biri olarak hayatımızda önemini korumaya devam ediyor.

 Archiemedes (Arşimet) tarafından M. Ö 3. Yüzyılda tasarlanan pompalar, mekanik kuvvetlerin fiziksel kaldırma ve sıkıştırma kuvvetiyle maddeyi itmesi prensibi ile çalışır. Pompa ne işe yarar sorusunun yanıtı ile devam edelim. Pompalar, sıvıların basıncını ve toplam enerjisini arttırır. İçine çektiği akışkana kinetik ya da potansiyel enerji kazandırmaya yarar. Genel olarak pompa, akışkanları bir yerden bir yere iletmeye, daha yükseğe çıkarmaya ve gazları sıkıştırıp kapalı kapıların içindeki gazların boşaltılmasına yarar.

Biraz önce de sözünü ettiğimiz gibi ihtiyaca yönelik pek çok tipte pompa çeşidi var. Bunları genel olarak 2 gruba ayırabiliriz; dinamik pompalar, pozitif deplasmanlı pompalar. Sık kullanılan ve bilinen pompa çeşitlerini birkaç gruba ayıralım.

Santrifüj pompa nedir? 

Ucuz üretim maliyeti nedeniyle dünyanın en çok kullanılan ve sık tercih edilen pompa tipidir. Çalışma prensibi basittir ve dediğimiz gibi nispeten daha uygun fiyatlıdır. Santrifüj pompa çalışırken akışkan basıncında, pompanın giriş kısmından çıkışına kadar bir artış görülür. Tasarımı basittir bu nedenle sık kullanılır. Çark adı verilen bir dizi döner kanattan meydana gelir. Bir pervane ve dairesel bir pompa gövdesi aracılığı ile akışkanı hareket ettirmek için kinetik enerji kullanır. 

Hidrolik pompa

Hidrolik pompalar, akışkana basınç kazandırır ve hidrolik çalışma enerjisi üretir. Pompa, yeterli basıncı ve debiyi sağlamaz ise hidrolik devre ve fonksiyonlarını gerçekleştiremez. Hidrolik devrelerde uygulama koşullarına göre değişik tipte hidrolik pompalar kullanılır. Hidrolik pompa çeşitlerini; dişli, pistonlu ve paletli pompalar olarak sınıflandırabiliriz. Dişli pompalar 200 bar basınçlara kadar çıkabilir ve piyasada kolaylıkla temin edilebilir. Paletli pompalar 100 basınca kadar çıkabilir. En önemli avantajı düşük gürültü seviyesine sahip olmasıdır. Dezavantajı ise emiş performansının düşük olmasıdır.

Dalgıç pompa

Dalgıç pompa, suya tamamen daldırıldığında da çalışabilen özelliktedir. Kanalizasyon, septik pompalar olarak da bilinirler. Tamamen suya daldırılmış halde çalışmak üzere tasarlanmışlardır. Dalgıç pompa yeraltı sularının çıkarılması gerektiğinde sıkça kullanılır. Sorunsuz çalışır ve nispeten ekonomiktir. Su ile temas halinde olmasına rağmen sağlam ve uzun ömürlü pompa çeşitlerindendir. Binalarda, araba yıkama istasyonlarında kuyu suyu kullanımı için uygundur. Yanı sıra bahçe ve tarım alanlarının sulanmasında da kullanılır. Dalgıç pompalar aynı zamanda petrol endüstrisinde ilk kez kullanılan kuyu pompalarının da bir çeşididir.

Pistonlu pompa nedir?

Silindirik bir odadan sıvı taşımak için piston kullanan pozitif deplasmanlı pompalara pistonlu pompa denir. Pistonlu pompaların tasarımları birden fazla çeşittedir. Çeşit fazla olsa da hepsi kapalı bir silindirde hareket eden en az bir piston kullanırlar. Eksenel ve radyal pistonlu pompa çeşitleri, özel tasarım tipleri arasındadır.

Peristaltik pompa

Peristaltik pompalar özellikle harmanlama ve dozajlama için düzenli bir akış sağlar. Genellikle su arıtma, kimyasal işleme, ilaç sektörü ve gıda işleme endüstrilerinde kullanılır. En önemli avantajlarından biri sıvının cihaz ile temas etmemesi. Bu sayede valfler, diyaframlar, contalar ve benzeri gibi temizlenmesi gereken parça yoktur. Boruyu temizlemek ya da gerekiyorsa değiştirmek yeterli olur. Boru değişiminin kolay olması sayesinde de daha az bakım gerektirir. Peristaltik pompada geri akış durumunun olmadığını da söyleyelim.

Pompa çeşitleri oldukça geniş bir havuz, yukarıda saydıklarımızın yanı sıra; paletli pompalar, diyaframlı pompalar, salyangozlu pompalar, radyal akışlı pompalar, periferik pompalar ve daha pek çok çeşitte pompa tipi mevcuttur.